Hem insan hem de hayvanları etkisi altına alabilen mantar hastalığı, cildin mantar enfeksiyonu sonucu tepki vermesinden dolayı oluşmaktadır. Başlangıçta, cilt üzerinde küçük kırmızı lekeler ile ortaya çıkan mantar, daha sonradan vücudun diğer kısımlarına da yayılabilmektedir. Bu durumda mantar enfeksiyonu, kafa derisi, ayaklar, kasık, sakal ve diğer kısımlara yayılım gösterebilmektedir.
Oluşum Nedenleri
Mantar enfeksiyonu temelde üç farklı tür mantar nedeniyle oluşmaktadır. Bunlar; Trikofiton, Mikrosporum ve Epidermophyton. Bunlardan, Trikofiton mantar enfeksiyonu, yüzeysel deri mantarı şeklindeyken, Mikrosporum hayvanlarda gözlenen ve hayvanlardan insanlara bulaşabilen mantar enfeksiyonudur. Epidermophyton ise, kasık bölgesinde meydana gelen mantar enfeksiyonu türüdür. Ayrıca bu üç tür mantarın ve diğer mantar türlerinin toprak üzerinde uzun süreler boyunca yaşaması da mümkündür. Bundan dolayı, insanlar ve hayvanlar direkt olarak toprakla temas haline geçtiklerinde mantar enfeksiyonu kapma ihtimalleri her zaman bulunmaktadır. Ayrıca mantar, mantar enfeksiyonu taşıyan hayvanlardan, temas yoluyla insanlara da bulaşabilmektedir. Fakat mantar enfeksiyonu ya da mantar hastalığı en fazla, küçük çocuklar arasında yaygındır ve temiz olmayan kişisel eşyaların paylaşılması yoluyla bulaşmaktadır.
Tanı ve Testler
Doktor, cildi görüntülemek, mantar enfeksiyonu tanısını koyabilmek ve varsa yerini tespit edebilmek için, siyah bir ışık kullanmaktadır. Çünkü mantarlar, siyah ışık altında parlamaktadırlar. Bundan dolayı eğer kişide mantar enfeksiyonu varsa, araştırılan bölgeye siyah ışık tutulduğunda, parlayacaktır. Bu ışık testinin yanı sıra doktor, diğer bazı testlerin yapılmasını da uygun görebilmektedir;
Biyopsi: Doktor, hastada mantar enfeksiyonundan şüphelendiği bölgeden ince bir iğne yardımıyla doku örneği almaktadır ve bu örneği incelenmek üzere laboratuara göndermektedir.
Potasyum hidroksit testi (KOH): Bu testte doktor, hastanın mantar enfeksiyonu olduğundan şüphelendiği dokusunun üzerini kazır ve bu bölgeye bir miktar potasyum hidroksit damlatır. Daha sonra bu bölgedeki normal sağlıklı dokular hasar görmeye başlarken, mantar enfeksiyonu olan bölgeye potasyum hidroksit bileşiği zarar veremez. Bu durum mikroskop altında incelenir ve böylece mantar enfeksiyonu olup olmadığı tespit edilmiş olunur.
Mantar Tedavisi Nasıl Yapılır?
Mantar hastalığında evsel çaresel etkili olmamaktadır. Bundan dolayı mantar tedavisinde mutlaka anti-fungal ilaçlar kullanılmalıdır. Mantar hastalığı, lokal olarak (harici uygulamalar ile) ya da sistemik (ağızdan alınan ilaçlar ile) tedavi edilmektedir.
1.Lokal Tedavi
Mantar hastalığı cilt veya kasık bölgesini etkisi altına almaktadır ve anti-fungal ilaçların iki hafta boyunca kullanılmasıyla tedavi edilmektedir. Lokal yani harici tedavi yönteminde kullanılan bu anti-fungal ilaçlar ise şu şekildedir; klotrimazol (Cruex krem, Desenex krem, Lotrimin krem, losyon ve çözelti), mikonazol (Monistat-Derm krem), ketokonazol (Nizoral krem), ekonazol (Spectazole), Naftifine (Naftin) ve terbinafin (Lamisil krem çözeltisi).
Bu tedavi yöntemleri aynı zamanda ayak mantarını da iyileştirmeye yardımcıdır. Anti-fungal kremlerin çoğuna, reçetesiz olarak ulaşmak mümkündür. Genellikle bu ilaçların en az iki hafta boyunca kullanılmasıyla tedavi uygulanmaktadır.
2.Sistemik Tedavi
Bazı mantar enfeksiyonları lokal tedavi yani oral ilaç tedavi yöntemiyle uygulanmaktadır. Kafa derisi ve tırnaklarda oluşan mantarlar da dahil olmak üzere, ağızdan ilaç alınması yoluyla tedavi mümkündür. Sistemik tedavi, mantar hastalığı şiddetli ve geniş kapsamlı şekilde seyrediyorsa ve lokal tedavi yeterli olmadıysa uygulanmaktadır.
Uzun bir süredir mantar hastalığında tek etkili anti-fungal tablet, griseofulvin (Fulvicin, Grifulvin ve Gris-PEG) ilacıydı. Günümüzde ise, diğer bazı ilaçların daha etkili daha güvenli olduğu düşünülmektedir. Bu ilaçlar; terbinafin, itrakonazol (Sporanox) ve flukonazol (Diflucan) ilaçlardır. Ağızdan alınan ilaçlar genellikle üç aylık süreç için kullanılmaktadırlar.
3.Cilt Mantarı Tedavisi
Cilt üzerinde meydana gelen mantar hastalığının tedavisi genellikle reçeteli olmayan anti-fungal krem ilaçlar yardımıyla ve ev bakımı desteği ile uygulanmaktadır. Mantar hastalığında yaşanan kaşıntı ve döküntü genellikle 2 hafta içinde gelişir, fakat mantarın ortadan kalkması için anti-fungal ilaçların 2 ile 4 hafta süreyle kullanılması gerekmektedir.
Eğer anti-fungal kremlerin kullanılmasına rağmen, kaşıntı ve döküntülerde düzelme yaşanmazsa ya da mantar daha da şiddetlenirse, doktor bu defa reçeteli ilaç kullanılmasını uygun görebilmektedir. Mantar tedavisinde, belirtiler ortadan kalksa dahi, reçeteli ilaç kullanım süresi bitene kadar tedaviye devam etmek önemlidir.
4.Kafa Derisi Mantarı Tedavisi
Anti-fungal ilaçlar, kafa derisinde meydana gelen mantarın giderilmesini sağlamaktadırlar. Bu reçeteli ilaçlar şu şekildedir; griseofulvin (Grifulvin V, Gris-Peg) ve terbinafin (Lamisil). Çocuklarda bu ilaçların kullanım süresi, altı hafta ya da daha fazla sürmektedir.
5.Tırnak Mantarı Tedavisi
Eğelenmiş ve düzeltilmiş tırnak bakımı, tırnaklarda mantar oluşumunu azaltmaya yardımcı olmaktadır. Bir podiatrist (ayak hastalıkları uzmanı) ya da dermatolog, tırnağın üst kısmını tıraşlayarak ya da tırnağın bir kısmını kaldırarak tedavi uygulayabilmektedir.
Tırnak mantarına karşı alınan ilaçlardan, kremler ve diğer lokal ilaçlar, ağızdan alınan ilaçlara göre daha az etkilidir. Çünkü, tırnağın yapısı harici uygulamalar için çok sert bir yapıya sahiptir. Ama bir tırnak cilası olan siklopiroks (Penlac) % 8 bölgesel solüsyonu, parmak veya tırnak mantarı tedavisi için onaylanmıştır. Normal bağışıklık sistemine sahip olan insanların tırnaklarının beyaz kısmı (lunula) tırnak mantarı içermez. Diğer tırnak mantarı ilaçları ise; efinaconazole (Jublia) ve tavarborole (Kerydin) şeklindedir.
Ağız yoluyla (oral) alınan tırnak mantarı ilaçları ise yaklaşık % 50 oranında tedavide etkilidir. Bu ilaçlar ise; griseofulvin (Fulvicin, Griseofulvin, Gris-Peg), terbinafin (lamisil), itrakonazol (Sporanox), flukonazol (Diflucan) şeklindedir.
Belirtileri
Mantar enfeksiyonunda gözlenen belirtiler, mantarın oluştuğu bölgeye bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Eğer cilt üzerinde mantar enfeksiyonu meydana gelmiş ise, kişide yaşanan belirtiler aşağıdaki gibidir;
Eğer, tırnaklarda mantar enfeksiyonu meydana gelmiş ise, bu durumda tırnaklar kalınlaşır, rengi değişir ya da tırnaklarda çatlama ve kırılmalar meydana gelir. Fakat eğer mantar enfeksiyonu kafa derisinde oluşmuş ise, bu defa kafa derisinde kellikler meydana gelebilmektedir.
Risk Faktörleri
Mantar enfeksiyonu herhangi bir kişide gerçekleşebilmektedir. Fakat mantar enfeksiyonun en yaygın olarak gözlendiği grup, küçük çocuklar ve evde evcil hayvan bulunduran insanlardır.
Ayrıca, uzun süre nemli ve ıslak şekilde kalınması ya da cilt üzerinde oluşan küçük yara ve sıyrıklardan mantar bulaşması yoluyla mantar enfeksiyonu oluşabilmesi riski daha yüksektir. Bunlara ek olarak, özellikle spor salonlarında ya da plajlarda herkesin kullanımına açık olan duşlardan ya da havuzlardan, mantar enfeksiyonu bulaşması riski oldukça yüksektir.
Bir de, sürekli yalın ayak dolaşan kişilerde ayak mantarı oluşması riski artmaktadır. Sıklıkla tarak ve fırçaların ortak kullanılması ve temiz olmayan çamaşır ve giysiler ile dolaşılması da mantar hastalığının oluşmasına zemin hazırlamaktadır.
Komplikasyonlar
Normalde mantar enfeksiyonu derinin sadece en dış katmanını yani yüzeyini etkisi altına almaktadır. Mantar enfeksiyonun derinin altına işleyerek, dokulara ulaşması ise daha nadiren gözlenen bir durumdur. Fakat böyle bir durum meydana geliğinde, mantar hastalığından çok daha ciddi sağlık sorunları yaşanmaktadır.
Diğer yandan, normalde bağışıklık sistemi dayanıksız olan kişilerde, mantar enfeksiyonu oluşması halinde, iyileşme süreci daha uzun olacaktır. Örneğin; AIDS hastalığı olan kişilerde, mantar enfeksiyonu gerçekleştiğinde, bu kişiler daha da güçsüz hale gelebilmektedirler.
Alınacak Önlemler
Mantar enfeksiyonunu önlemek için birkaç pratik sağlıklı ve hijyenik noktalara dikkat etmek yeterli olacaktır. Enfeksiyonların çoğu, hayvanlardan bulaşmaktadır ya da yetersiz hijyenik koşullara bağlı olarak gelişmektedir. Bundan dolayı, hayvanlara temas ettikten sonra elleri iyice yıkamak ve eğer evde evcil hayvan varsa, evi uygun şekilde temizlemek, alınacak önlemlerden birkaçını oluşturacaktır.
Ayrıca, mantar enfeksiyonu riskini azaltan ve hastalık gelişmesini engelleyen diğer bazı önlemleri ise şu şekilde sıralamak mümkündür;